دیابت سن و سال نمی‌شناسه!

دیابت، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در جهان، به‌عنوان یک چالش جهانی سلامت شناخته می‌شود که هیچ محدودیت سنی، جنسی یا جغرافیایی نمی‌شناسد. این بیماری که با افزایش غیرطبیعی قند خون (گلوکز) به دلیل نقص در تولید یا عملکرد انسولین مشخص می‌شود، می‌تواند از دوران کودکی تا سالمندی بروز کند. طبق گزارش فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF)، در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۳۷ میلیون نفر در جهان با دیابت زندگی می‌کردند و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال ۲۰۴۵ به ۷۸۳ میلیون نفر برسد. دیابت نه‌تنها بزرگسالان، بلکه کودکان، نوجوانان و حتی نوزادان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، و این تنوع سنی نیاز به آگاهی عمومی و مداخلات هدفمند را برجسته می‌کند.دیابت به انواع مختلفی از جمله دیابت نوع ۱، نوع ۲، دیابت بارداری و انواع نادر مانند دیابت مونوژنیک تقسیم می‌شود. هر نوع دارای ویژگی‌ها، عوامل خطر و استراتژی‌های مدیریتی خاص خود است. با تغییر سبک زندگی مدرن، از جمله رژیم‌های غذایی ناسالم، کم‌تحرکی و افزایش چاقی، دیابت نوع ۲ که زمانی به‌عنوان بیماری بزرگسالان شناخته می‌شد، اکنون در کودکان و نوجوانان نیز رو به افزایش است.

انواع دیابت و ویژگی‌های آن‌ها

دیابت به چندین نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر یک در سنین مختلف بروز می‌کنند و ویژگی‌های متفاوتی دارند.

1. دیابت نوع ۱

دیابت نوع ۱، که قبلاً به‌عنوان دیابت وابسته به انسولین یا دیابت جوانی شناخته می‌شد، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های بتا در پانکراس حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند. این نوع دیابت معمولاً در کودکان، نوجوانان و جوانان (زیر ۳۰ سال) ظاهر می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. عوامل ژنتیکی و محرک‌های محیطی (مانند عفونت‌های ویروسی) در بروز آن نقش دارند. علائم شامل تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن ناگهانی و خستگی است. درمان آن نیازمند تزریق انسولین مادام‌العمر و پایش مداوم قند خون است.

2. دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲، شایع‌ترین نوع دیابت (حدود ۹۰-۹۵٪ موارد)، با مقاومت به انسولین و کاهش تدریجی تولید انسولین مشخص می‌شود. این نوع دیابت قبلاً عمدتاً در بزرگسالان بالای ۴۵ سال دیده می‌شد، اما با افزایش چاقی و کم‌تحرکی، اکنون در کودکان و نوجوانان نیز شایع شده است. عوامل خطر شامل چاقی، سابقه خانوادگی، رژیم غذایی ناسالم و سبک زندگی کم‌تحرک است. علائم ممکن است خفیف بوده و شامل خستگی، تاری دید و بهبود کند زخم‌ها باشد. مدیریت آن شامل تغییر سبک زندگی، داروهای خوراکی (مانند متفورمین) و در موارد پیشرفته، انسولین است.

3. دیابت بارداری

دیابت بارداری (GDM) در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود، اما خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در مادر و نوزاد افزایش می‌دهد. این نوع دیابت در زنان باردار بالای ۲۵ سال، دارای اضافه‌وزن یا با سابقه خانوادگی دیابت شایع‌تر است. پایش قند خون، رژیم غذایی و گاهی انسولین برای مدیریت آن استفاده می‌شود.

4. انواع نادر دیابت

• دیابت مونوژنیک:

ناشی از جهش‌های ژنتیکی تک‌ژنی است و در کودکان یا جوانان ظاهر می‌شود (مانند MODY)

• دیابت نوزادی:

نوعی دیابت نادر که در ۶ ماه اول زندگی تشخیص داده می‌شود و معمولاً به جهش‌های ژنتیکی مرتبط است.

• دیابت ثانویه:

ناشی از بیماری‌های دیگر (مانند فیبروز کیستیک) یا مصرف داروها (مانند کورتیکواستروئیدها).

چرا دیابت سن و سال نمی‌شناسد؟

دیابت به دلایل متعددی در هر سنی رخ می‌دهد، از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی.

1. عوامل ژنتیکی

دیابت نوع ۱ و انواع نادر مانند دیابت مونوژنیک و نوزادی به شدت تحت تأثیر ژنتیک هستند. به‌عنوان مثال، وجود ژن‌های HLA-DQ در دیابت نوع ۱ یا جهش در ژن‌های GCK و HNF1A در MODY خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. این عوامل می‌توانند دیابت را حتی در نوزادان و کودکان خردسال بروز دهند.

2. عوامل محیطی

• عفونت‌های ویروسی:

ویروس‌هایی مانند کوکساکی یا سیتومگالوویروس ممکن است دیابت نوع ۱ را در کودکان مستعد فعال کنند.

• تغذیه ناسالم:

رژیم‌های غذایی پرچرب و پرقند، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان، خطر دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهند.

• چاقی:

افزایش چاقی در کودکان و بزرگسالان به دلیل مصرف فست‌فود و کم‌تحرکی، دیابت نوع ۲ را در سنین پایین‌تر شایع کرده است.

3. تغییرات سبک زندگی

• کم‌تحرکی

کاهش فعالیت بدنی در کودکان (به دلیل استفاده زیاد از گوشی‌های هوشمند و بازی‌های کامپیوتری) و بزرگسالان، مقاومت به انسولین را تشدید می‌کند.

• استرس:

استرس مزمن در هر سنی می‌تواند سطح کورتیزول را افزایش داده و کنترل قند خون را مختل کند.

بیماری‌های مرتبط

بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در زنان جوان، فیبروز کیستیک در کودکان و پانکراتیت در بزرگسالان می‌توانند دیابت ثانویه را ایجاد کنند.

علائم دیابت در گروه‌های سنی مختلف

علائم دیابت بسته به نوع و سن بیمار متفاوت است، اما برخی علائم مشترک در همه سنین دیده می‌شوند.

1. کودکان و نوجوانان

دیابت نوع ۱:

تشنگی شدید، تکرر ادرار (شامل شب‌ادراری در کودکان)، خستگی، کاهش وزن ناگهانی و تحریک‌پذیری.

دیابت نوع ۲:

علائم خفیف‌تر مانند خستگی، افزایش وزن، آکانتوزیس نیگریکانس (تیرگی پوست در نواحی مانند گردن) و عفونت‌های مکرر.

2. بزرگسالان

دیابت نوع ۲:

تاری دید، بی‌حسی در دست‌ها و پاها، بهبود کند زخم‌ها، عفونت‌های مکرر و خستگی مزمن.

دیابت نوع ۱ (شروع دیررس):

علائم مشابه کودکان، اما ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود.

3. سالمندان

علائم ممکن است غیراختصاصی باشد، مانند خستگی، گیجی، کاهش وزن یا عفونت‌های ادراری مکرر. دیابت در این گروه اغلب با بیماری‌های دیگر (مانند فشار خون بالا) همراه است.  تشخیص دیابت در سنین مختلفتشخیص دیابت با آزمایش‌های استاندارد انجام می‌شود که برای همه سنین قابل‌استفاده هستند.

1. آزمایش‌های تشخیصی

• قند خون ناشتا

بالای۱۲۶ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر پس از ۸ ساعت ناشتا.

• هموگلوبین A1c

بالای ۶.۵٪ نشان‌دهنده میانگین قند خون در ۲-۳ ماه گذشته.

• تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT):

قند خون بالای۲۰۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر ۲ ساعت پس از مصرف گلوکز.

چالش‌های تشخیصی

• کودکان:

علائم دیابت نوع ۱ ممکن است با عفونت‌های ویروسی اشتباه گرفته شود. دیابت نوع ۲ در کودکان به دلیل شیوع کمتر، گاهی دیر تشخیص داده می‌شود.

• سالمندان:

علائم غیراختصاصی ممکن است به پیری یا بیماری‌های دیگر نسبت داده شود.

• دیابت بارداری:

نیاز به غربالگری روتین در هفته‌های ۲۴-۲۸ بارداری دارد.نتیجه‌گیریدیابت بیماری‌ای است که سن و سال نمی‌شناسد و از نوزادان تا سالمندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دیابت نوع ۱، نوع ۲، دیابت بارداری و انواع نادر هر یک چالش‌های خاص خود را دارند، اما با تشخیص زودهنگام، مدیریت مناسب و تغییر سبک زندگی می‌توان عوارض آن را به حداقل رساند. عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی ناسالم باعث شده‌اند که دیابت نوع ۲ حتی در کودکان و نوجوانان نیز شایع شود، که نیاز به آگاهی عمومی و اقدامات پیشگیرانه را برجسته می‌کند. آموزش، غربالگری منظم و استفاده از فناوری‌های جدید می‌توانند به بیماران در هر سنی کمک کنند تا زندگی سالم‌تری داشته باشند. متخصصان سلامت، خانواده‌ها و جوامع باید با همکاری یکدیگر، از طریق پیشگیری و مدیریت مؤثر، بار جهانی دیابت را کاهش دهند.